ارتقای کیفیت اجرای برنامه‏ های درسی

نکته ها و توصیه ها

اشاره

مدیران و معلمان برای کسب موفقیت در ارتقای کیفیت اجرای برنامه های درسی، به دانش و اطلاعاتی گسترده نیاز دارند؛ دانش و اطلاعاتی که از منابع موثق و معتبر قابل حصول باشد. مدارس و کلاسهای درس امروز، بسیار ناهمگنتر و پیچیده تر از مدارس و کلاسهای گذشته اند. به دلیل وجود تفاوتهای فردی و فرهنگی، چه در جامعه ی دانش آموزی و چه در جامعه ی معلمان و کارکنان مدارس، و نیز به دلیل چندوجهی بودن فرهنگ و محیط مدارس و کلاسها، معلمان و مدیران مدارس به عنوان رهبران آموزش و سکانداران چرخه ی یادگیری، با چالش های متعدد و متنوع رو به رو هستند.

چگونگی رویا رویی با معضلات و چالشها، بدون شک در کیفیت اجرای برنامه های درسی، به عنوان مهمترین مؤلفه ی مسئولیتی و کاری مؤثر است. در این دوره از انتشار مجله (دوره ی بیست و پنجم) کوشش بر این است که در هر شماره چند نکته یا توصیه ی کلیدی ارائه شود که به طور عام راهگشای ارتقای کیفیت اجرای برنامه های درسی در مدارس و کلاسهای درس باشد؛ نکته هایی که حاوی اصول و بایسته ها در جهت تحقق هدفهای برنامه های درسی باشد و در نهایت به کسب درجات بالای کیفیت اجرا در مدارس بینجامد.

می کوشیم نکته ها بیشتر در ارتباط با ماهیت یادگیری و چگونگی یادگیری توسط دانش آموز و فرایند تفکر او بر مبنای یافته های جدید روانشناسی یادگیری و دانش مدرن فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح شود؛ به نحوی که معلمان و رهبران آموزشی علاقه مند امروزی بتوانند در عمل از آنها استفاده کنند و موجبات رضایت خاطر و موفقیت دانش آموزان را فراهم نمایند.

توصیه ها

الف) ایجاد فضای خلاقیت و توانمندی در مدرسه و کلاس درس

1. برای کسب موفقیت، همه ی دست اندر کاران تحقق هدفهای برنامه ها را در برنامه ریزی مشارکت دهید.

2. دانش آموزان را در انتخاب راه و روشهای موفقیت آزاد بگذارید و از ابتکارات آنها استقبال کنید.

3. فرصت و امکان مبادله ی افکار و ایده های نو را برای افراد و گروهها به وجود آورید.

4. از روشهای بارش مغزی یا سیال سازی ذهن بهره ی کافی بگیرید.

5. از سختگیریهای مقرراتی بپرهیزید.

6. از باز خوردهای مثبت و فوری برای افزایش انگیزش استفاده کنید.

7. از واگذاری مسئولیت به افراد و گروهها نهراسید.

8. مدیریت در یادگیری، خودگردانی و خود ارزیابی را ترویج دهید.

9. در مدیریت و راهبری آموزشی، مبتکر و خلاق باشید.

10. شیوه های ارزشیابی را با تنوع روشهای کسب موفقیت دمساز کنید.

ب) تعدیل و اصلاح فرایند فعالیتهای مدرسه و کلاس درس

1. اگرچه فعالیتهای متعددی در مدرسه و کلاس درس صورت می گیرد، اما اساس فعالیتها، یاددهی و یادگیری است. یاددهی و یادگیری پیوسته باید مرکز توجه باشد و سایر فعالیتها به نوعی فرایند یاددهی _ یادگیری را حمایت، تقویت و پشتیبانی کند.

2. سیاستها، رویه ها، روشها، ارزشها، اعتقادات و ساختارهای ارتباطی که یک نظام اجتماعی همچون کلاس درس یا مدرسه را به وجود می آورند، در واقع به نوعی معماری اجتماعی تلقی می شوند. اصلاح این چنین معماری، به عبارت دیگر اصلاح سیاستها، روشها و رویه ها و ساختارهای ارتباطی، همزمان با اصلاح جریان فعالیتها، احتمال کسب موفقیت کامل در اجرای برنامه های درسی را دو چندان می کند. این اصلاح در هر دو سطح مدرسه و کلاس درس، توسط مدیر و معلم قابل اعمال است.

3. اصلاح ارتباط ها در ابعاد گوناگون، ارتباط میان دانش آموز و معلم، دانش آموز و دانش آموز، معلم و اولیاء، مدیر و معلم، مدیر و اولیاء و ارتباط کارکنان با یکدیگر، از دیگر عوامل مؤثر در کسب موفقیت در اجرای مطلوب برنامه های درسی است. معلمان و راهبران آموزشی بهتر است در همان زمان که به اصلاح و تعدیل و تقویت فعالیتها و معماری اجتماعی مدرسه و کلاس درس می پردازند، به اصلاح و بهبود ارتباطها در ابعاد گوناگون نیز توجه خاص داشته باشند. توصیه این است که محیطی برای یادگیری در مدرسه و کلاس درس به وجود آید تا مشوق برقراری ارتباطات اجتماعی مثبت و مشارکت فعال در فرایند یادگیری باشد.

4. هماهنگی با تنوع تواناییهای دانش آموزان، عاملی دیگر در کسب موفقیت در اجرای برنامه های درسی و ارتقای کیفیت اجراست. این گفته که((همه ی کودکان می توانند یاد بگیرند))، زمانی تحقق پیدا می کند که به عنوان معلم بتوانیم راه درست یاددهی و یادگیری را پیدا کنیم.))

رویکرد جدید در آموزش و یاد دهی این است که به جای ارائه ی یک برنامه ی درسی یکسان به گروهی نامتجانس و غیر هم توان، شیوهای را برای یاد دهی برگزینیم که برای سازگاری با نیازهای همه ی انواع دانش آموزان (ضعیف، متوسط و قوی) قابلیت انعطاف در طراحی را داشته باشد. در کلاسهای نامتجانس، تهیه ی طرح درس با توجه و تأکید بر نکات زیر ضروری است:

* علاقه ی دانش آموزان در انتخاب مواد و محتوای برنامه لحاظ شود.

* استفاده از منابع و مواد متعدد و گوناگون ممکن و عملی باشد.

* حق انتخاب نوع تکالیف درسی، برای دانش آموزان محفوظ بماند.

* زمان تدریس بر مبنای حوصله ی دانش آموزان منعطف باشد.

* ارزشیابی دانش آموزان با برنامه ی یادگیری آنها هماهنگ شود.

نکته ها

* انتظار این نیست که مدیر مدرسه یا معلم کلاس درس، همه چیز مربوط به آموزش و پرورش را بداند، اما انتظار این است که مجموعه شایستگیهایی را که برای موفقیت در انجام مسئولیتها و وظایف خویش لازم است، به خوبی بشناسد و وجود خود را به کسب آن شایستگیها مزین کند.

* هدایت مؤثر آموزش و یادگیری، عملی تک نفره نیست، بلکه به مشارکت دیگران نیازمند است. احساس احترام به نظر دیگران و دعوت آنها به مشارکت در برنامه ریزیهای اجرایی برنامه های درسی، به ارتقای کیفیت اجرا کمک و تحقق هدفهای مورد نظر در برنامه را تسهیل می کند.

* هیچ سبک رهبری واحدی نمی تواند در حل مشکلات و مسائل دنیای به سرعت در حال تغییر امروز کاملا"موفق باشد. مدیران و معلمان باید با شناخت تواناییها و ضعفهای خود و شناخت عوامل دست در کار دیگر، اعم از کارکنان، همکاران و دانش آموزان، سبکهای رهبری خود را تعدیل و اصلاح کنند و آن را بسته به موقعیت، در جهت تحقق هدفهای مورد نظر تغییر دهند.

* توجه به سبکهای یادگیری دانش آموزان و رجحانهای فردی آنها، از ضرورتهای مهم آموزش است. دانش آموزان بر مبنای ساختار و عملکرد مغز خود با رجحانهای متفاوت، مطالب را یاد می گیرند. برخی از رجحان بینایی برخوردارند و از طریق خواندن و مطالعه بهتر یاد می گیرند و برخی دیگر رجحان شنوایی دارند و از طریق گوش کردن و شنیدن بهتر می آموزند. برخی نیز از رجحانهای لمسی و جنبشی برخوردارند و کارهای یدی را بهتر و سریعتر یاد می گیرند.

شناخت رجحانهای فردی و متناسب کردن شیوه های یاددهی و یادگیری با آنها، از عوامل مهم و تأثیرگذار در ارتقای کیفیت اجرای برنامه های درسی است. از وسایل متنوع دیداری، شنیداری و حرکتی به تناوب یا همراه با هم استفاده کنید.

یادگیری با یادسپاری تفاوت اساسی دارد

نکته ی قابل ذکر این است که هیچگاه نباید به یادگیری بسنده شود. حفظ و نگهداری مطالب در حافظه ی بلندمدت و یادسپاری مطالب یاد گرفته شده، به اندازه ی خود یادگیری مهم است. استفاده از راهبردهای مؤثر و مفید، تقویت و حفظ و نگهداری مطلب، از نکته های کلیدی در ارتقای کیفیت اجرای هر برنامه ی درسی است.

بهره گیری از ابزارهای متنوع و گوناگون آموزشی، همراه کردن آموزش با فناوریهای مناسب، استفاده از رسانه های متعدد، مرور، تمرین و تکرار کافی، ارزشیابی مستمر و به جا نیز می تواند موجبات یادسپاری قویتر را فراهم کند. همچنین رعایت توالی منطقی مطالب، پیوند یا تلفیق موضوعات و مقوله های همگن و همخوان، تصویرسازی ذهنی، ارائه ی اطلاعات و دانش بر مبنای شباهتها و تفاوتها، مزایا و معایب، سلسله مراتب و نظایر آن، همه به نوعی در کمک به یادسپاری مطالب سهیم و مؤثر هستند.

نکته ی قابل توجه دیگر در زمینه ی یادسپاری خوب مطالب، توجه همزمان به ابعاد شناختی، عاطفی و روان حرکتی موضوع یا مطلب مورد یادگیری است. برخورداری از احساسات و عواطف خوب و مثبت، مشوق و برانگیزاننده و لذتبخش و عاری از تهدید و ترس به هنگام یادگیری، بسیار مؤثرتر از داشتن حالات احساسی بد و منفی، غم افزا و دلسرد کننده عمل می کند و موجبات یادسپاری قوی را فراهم می سازد. جای شبهه نیست که یادگیری توأم با عمل، کار یدی و دست ورزی، بهره گیری از ابزارهای رسانه ای و رایانه ای، بسیار ماندگارتر و با ثبات تر از یادگیری نظری و ذهنی است.

((ارزشیابی)) نقش کاملا"استثنایی دارد.

نقش ارزشیابی، به ویژه ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، به پاسخگویی به سیاستمداران و طبقه بندی دانش آموزان به قبولی و مردودی محدود نیست. مهمترین نقش ارزشیابی، فراهم کردن زمینه های شناخت از چگونگی یادگیری، درجه ی تحقق هدفهای برنامه ی درسی و تعیین ویژگیها و توانمندیهای مثبت و منفی یادگیرنده هاست و مهمترین اثر آن مشخص کردن نقاط اصلاح، ترمیم، تکمیل و فراهم کردن زمینه برای جبران کاستیها و نقطه ضعفهاست.

ارزشیابی خوب و کیفی با بهره گیری از شیوه های نوین مثل تشکیل پوشه ی کارنما و خودسنجی می تواند، زمینه های یادگیری بهتر و بیشتر را برای دانش آموز فراهم کند. ارزش یابی های ملاک مرجع، همیشه در حوزه ی یادگیری، بر ارزشیابیهای نورم مرجع رجحان دارند. به علاوه، سنجشهای عملکردی و آزمون از فعالیتهای عملی، ابزارهای دقیقتری برای هدایت یاد گیری اند تا آزمونهای استاندارد یا معلم ساخته ی تستی و مداد و کاغذی. توصیه های زیر می تواند در انتخاب ابزارهای سنجش عملکرد، مفید واقع شود:

* ابزار سنجش چالشهای فکری و هوشی را بطلبد، نه صرفا" اجرای یک سلسله کارهای مجزا و پشت سرهم.

* اجرای عمل، نشانگر کوشش در یک موضوع خاص در یک حوزه ی درسی باشد.

* به وسیله ی همه ی دانش آموزان قابل انجام باشد.

* توانمندی ها، مهارتها و نقاط قوت را مشخص کند.

* دانش و مهارتهای اساسی را بسنجد، نه جزئیات و موارد پیش پا افتاده را.

* در راستای برنامه ی درسی و یا مکمل آن باشد.

* از اضطراب امتحان کم کند.

* و زمینه را به منظور چالش فکری و یادگیری فعال برای دانش آموز فراهم کند.

تنظیم: مریم فروزان کیا

منبع: رشد تکنولوژی آموزشی

شماره ی 1

مهر 1388